ಕಥಕ್ಕಳಿ - ಯಕ್ಷಗಾನ - ಕೇಳಿಕೆ

ನೃತ್ಯ, ಗಾಯನ, ಚಿತ್ರ, ಶಿಲ್ಪ, ಸಾಹಿತ್ಯ, ಎಂಬೀ ಐದು ಸುಂದರಕಲಾರೂಪಗಳ ಸಮ್ಮಿಳನವೇ ಯಕ್ಷಗಾನ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯದಾದ ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಥವಾ ಮಾತುಗಾರಿಕೆ ಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಉಪೇಕ್ಷಿಸಿ, ಮೊದಲನೆಯದಾದ ಕುಣಿತಕ್ಕೆ ಅಥವಾ ನಾಟ್ಯ ಕಲೆಯ ಅಂಶಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಶಸ್ತ್ಯವನ್ನಿತ್ತು, ಖ್ಯಾತಿಯನ್ನು ಪಡೆದ ಕಲೆಯೇ ಕಥಕ್ಕಳಿ!1 ಕಥಕ್ಕಳಿ ಯಲ್ಲಿ ಮಾತುಗಾರಿಕೆ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೂ, ಸಮಗ್ರ ಕಥೆಯ ಶರೀರರೂಪವಾದ ಪ್ರಸಂಗಸಾಹಿತ್ಯ ವಂತೂ ಇದ್ದೇ ಇದೆ. ಹೀಗೆ ಮೇಲುನೋಟಕ್ಕೆ ಎರಡರಲ್ಲೂ ಈ ಐದು ಅಂಶಗಳಿದ್ದರೂ, ಇವೆರಡೂ ಬೇರೆ ಬೇರೆಯಾದ ಎರಡು ಸಮಷ್ಟಿ ಕಲೆಗಳು. ಆದರೂ ಇವುಗಳೊಳಗಿನ ಸಾಮ್ಯ-ವೈಷಮ್ಯಗಳನ್ನು ಒಂದಿಷ್ಟು ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ನಡೆಸುವ ಯತ್ನವೇ ಈ ಲೇಖನದ ಗುರಿ.

ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಕುರಿತು ವಿಮರ್ಶಿಸುವಾಗ, ಕೇರಳದ ಅತಿಪ್ರಾಚೀನ ಕಲೆಯಾದ 'ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟ'ದ ಕುರಿತು ಪ್ರಸ್ತಾವಿಸದಿರಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಪುರಾತನ ಕಥಕ್ಕಳಿ ಯಲ್ಲಿ ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟದ ಕೆಲವು ಅಂಶಗಳ ಅನುಕರಣೆಯಿದ್ದುದಾಗಿ ಕಂಡು ಬಂದಿದೆ ಯೆಂದು ವಿಮರ್ಶಕರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯು ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟದಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತ ವಾದಂತೆ 'ಚಾಕ್ಯಾರಕೂತ್ತಿ'ನಿಂದಲೂ ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿತ್ತೆನ್ನಬಹುದು. ಚಾಕ್ಯಾರಕೂತ್ತು ಎಂದರೆ ನಮ್ಮೂರಿನಲ್ಲಿ ಕಥಾಕಾಲಕ್ಷೇಪಗಳಿದ್ದ ಹಾಗೆ. ಎರಡಕ್ಕೂ ಪುರಾಣಕಥೆಗಳೇ ಜೀವಾಳ. ಆದರೆ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿಷ್ಟೆ: ಚಾಕ್ಯಾರಕೂತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅಭಿನಯಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯವಿದೆ. ಪದ್ಯಗಳ ಅಥವಾ ಶ್ಲೋಕಗಳ ಅರ್ಥವನ್ನು ಮುಖಭಾವದ ಮೂಲಕವೂ, ಹಸ್ತಮುದ್ರೆಯ ಮೂಲಕವೂ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯು ಪುರಾತನ ಚಾಕ್ಯಾರಕೂತ್ತಿನಲ್ಲಿತ್ತು.

ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಅಭಿನಯಗಳಿಗೂ, ಚಾಕ್ಯಾರಕೂತ್ತಿನ ಅಭಿನಯಗಳಿಗೂ ಬಹಳಷ್ಟು ಸಾಮ್ಯ ವಿತ್ತೆಂಬುದು ವಿದ್ವಾಂಸರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ.(ಈ ಮಾತನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾವಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಒಂದು ವಿಶೇಷಕಾರಣವಿದೆ. ಕ್ರಿ.ಶ. 1904ನೆಯ ಇಸವಿಯಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಶ್ರೀ ವಿಜಯಲಕ್ಷ್ಮೀ ಮುದ್ರಾಕ್ಷರಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಮುದ್ರಿತವಾದ 'ಯಕ್ಷಗಾನ ಹರಿಗೋಲು ಕಥೆ - ಗರುಡ ದರ್ಪಭಂಗ ಮತ್ತು ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನ ಸ್ವಯಂವರ' ಎಂಬ ಪ್ರಸಂಗಪುಸ್ತಕದ ಒಂದು ಹಳೆಯ ಪ್ರತಿ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ನನಗೆ ಲಭ್ಯ ವಾಯಿತು. ಅದರ ಮುಖಪುಟದಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಮುದ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ :
ಯಕ್ಷಗಾನ ಹರಿಗೋಲು ಕಥೆಯೆಂಬ ಜಲಕ್ರೀಡೆ ಮತ್ತು ಗರುಡ ದರ್ಪಭಂಗವು ಮತ್ತು ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನಸ್ವಯಂವರವು ಸಹ ಈ ಮೂರು ಕಥೆಗಳು ಸಕಲ ಭಕ್ತಜನೋಪಕಾರಾರ್ಥವಾಗಿ ಹರಿಕಥೆ ಮಾಡುವವರಿಗೆ ಸುಲಭವಾಗಿ ಯಿರುವಂತೆ - ಬ್ರಂಹ್ಮಶ್ರೀ ಹೆಬ್ಬೂರು ಹನುಮಂತದಾಸರಿಂದ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟು - ಈ ಪುಸ್ತಕದ ಯಾವತ್ತು ಹಕ್ಕು ಬೆಂಗಳೂರು ಜಾದೌ ನರಸಿಂಗರಾಯರ ಕುಮಾರರಾದ ಬುಕ್ ಸೆಲರ್ ಹೇಮಾಜೀರಾಯರಿಗೆ ಕೊಡಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಪಂಡಿತ ರಿಂದ ಪರಿಶೋಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟು - 1ನೇ ಛಾಪಾ 1000 ಪ್ರತಿಗಳು.......
ಹರಿಕಥೆಗೂ ಯಕ್ಷಗಾನಕ್ಕೂ ಇಲ್ಲಿ ಒಂದು ರೀತಿಯ ಸಂಬಧವನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿದ್ದು ದಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಚಾಕ್ಯಾರಕೂತ್ತಿನಿಂದ ಕಥಕ್ಕಳಿ ಪ್ರಭಾವಿತವಾದಂತೆ, ಹರಿಕಥಾ ಸಾಹಿತ್ಯದಿಂದ ಯಕ್ಷಗಾನಸಾಹಿತ್ಯವೂ ಪ್ರಭಾವಿತವಾಗಿರಬಹುದೇ - ಎಂಬ ಸಂಶಯ ಮೂಡಲು ಇದೊಂದು ಆಸ್ಪದವಾಗುತ್ತದೆ.

ಕಥಕ್ಕಳಿಯೆಂಬ ಕಲಾಸಂಪ್ರದಾಯದ ಪುರಾತನವಾದ ಹೆಸರು 'ರಾಮನಾಟ್ಟಂ' ಎಂದಾಗಿತ್ತು. ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇದು ಅಷ್ಟೊಂದು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವಾದ ರೂಪವನ್ನು ತಾಳಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಲ್ಲದೆ ಆಗ ಹಿಮ್ಮೇಳದಲ್ಲಿ ಚೆಂಡೆಯ ಬಳಕೆಯೂ ಇದ್ದಿರಲಿಲ್ಲ. ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಈ ನೂತನಕಲೆಯು ವಿದ್ವಜ್ಜನರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿ, ಅನೇಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿ ಈಗಿನ ರೂಪವನ್ನು ಪಡೆಯಿತೆನ್ನಬಹುದು.

ನಮ್ಮ ಯಕ್ಷಗಾನಕಲಾಪದ್ಧತಿಗೂ 'ಯಕ್ಷಗಾನ'ವೆಂಬ ಹೆಸರು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಂದು ದೆಂದು ಊಹಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಆಟ, ಬಯಲಾಟ, ದೊಡ್ಡಾಟ, ಭಾಗವತರಾಟ, ಮುಂತಾದ ಹೆಸರುಗಳು ಅದರ ಜಾನಪದ ಹೆಸರುಗಳಾಗಿವೆ. ಬಹಳ ಹಿಂದೆ ಆ ಕಲಾಸ್ವರೂಪದ ಸಂಕುಚಿತವಾದ ರೂಪಕ್ಕೆ 'ದಾನಾವರ್ತ' ಎಂಬೊಂದು ಹೆಸರೂ ಇದ್ದಿತು. (ದಾನಾವರ್ತವು ಒಂದು ಪುಟ್ಟಮೇಳದಂತೆ ಎನ್ನಬಹುದು. ದಾನಾವರ್ತದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸ್ತ್ರೀವೇಷ, ಒಂದು ಪುರುಷವೇಷ, ಒಬ್ಬ ಭಾಗವತ, ಒಬ್ಬ ಮದ್ದಳೆಗಾರ, ಒಬ್ಬ ಶ್ರುತಿಗಾರ, ಹೀಗೆ ಐದು ಜನರು ಇರುತ್ತಾರೆ. ಚೆಂಡೆಯ ಬಳಕೆ ಇದ್ದಿರಲಿಲ್ಲ. ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ಕಥಾಪ್ರಸಂಗಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಈ ತಂಡಕ್ಕೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾದೀತಷ್ಟೆ - ಎಂದು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಹೇಳಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. ರಾತ್ರಿಯಿಡೀ ಮನೆಯಿಂದ ಮನೆಗೆ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಾ, ನಿದ್ರೆ ಮಾಡಿದ ಮಂದಿಯನ್ನೆಬ್ಬಿಸಿ, ಒಂದಿಷ್ಟು ಕಲಾರಸವನ್ನು ಉಣ್ಣಿಸಿ, ತಕ್ಕ ಸಂಭಾವನೆಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುವುದು ದಾನಾವರ್ತ ಕಲಾವಿದರ ಕಸುಬು.)
'ಆಟ' ಎಂಬ ಪದವು 'ಆಟ್ಟ' ಎಂಬ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಲೆಯಾಳದಲ್ಲೂ, ರೂಢಿ ಯಲ್ಲಿದೆ. ರಾಮನಾಟ್ಟ, ಕೃಷ್ಣಾಟ್ಟ, ಕೂಡಿಯಾಟ್ಟ, ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಗಳು ಕೇರಳದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪುರಾತನಕಲೆಗಳು. ಅಂತೂ ಕನ್ನಡನಾಡಿನ ಆಟವೆಂಬ ಕಲೆ ಅಥವಾ ಬಯಲಾಟವೆಂಬ ಕಲೆಯು 'ಯಕ್ಷಗಾನಕಲೆ'ಯೆಂಬ ಸುಸಂಸ್ಕೃತವಾದ ಹೆಸರನ್ನು ಪಡೆದದ್ದು ಇತ್ತೀಚೆಯ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಎನ್ನಬಹುದು.

ಯಕ್ಷಗಾನವೆಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ತೆಲುಗುಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿಯೂ ನಾವು ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ತೆಲುಗುಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಸಂಗಗಳನ್ನೇ ಬಹುತೇಕವಾಗಿ ಹೋಲುವ ಅನೇಕ ಪ್ರಸಂಗಗಳಿವೆ. ಅದನ್ನು ಅವರು ನಾಟಕವೆಂಬುದಾಗಿಯೂ ಸುಸಂಸ್ಕೃತವಾದ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರಿನಿಂದ ಕರೆಯುವುದಿದೆ. ಉದಾ: ಉಷಾಪರಿಣಯಮು ನಾಟಕಮು - ಯಕ್ಷಗಾನ ಪ್ರಬಂಧಮು, ಚಿತ್ರಾಂಗಿ ಸಾರಂಗಧರ ನಾಟಕಮು ಯಕ್ಷಗಾನಮು, ಗರುಡಾಚಲ ನಾಟಕಮು ಯಕ್ಷಗಾನಮು ಇತ್ಯಾದಿ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ನಾವು ಪರಿಶೀಲಿಸ ಬಹುದು. ಹಾಗೆಂದು ಅವು ಗದ್ಯನಾಟಕಗಳೇನೂ ಅಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಕನ್ನಡದ ಯಕ್ಷಗಾನ ಪ್ರಸಂಗಗಳ ಹಾಗೆಯೇ ಇರುವ ಪ್ರಸಂಗಗಳು. ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಸಂಗಗಳ ಸರ್ವಸಾಮಾನ್ಯ ವಾದ ಎಲ್ಲ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನೂ ನಾವು ಈ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಬಹುದು.
ಮಲೆಯಾಳದಲ್ಲಿ 'ರಾಮನಾಟ್ಟ'ವಿದ್ದಂತೆ ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿ 'ರಾಮನಾಟಕಮು' ಇದೆ. `ರಾಮನಾಟಕಮು' ಪ್ರಬಂಧದ ಆರಂಭ ಹೀಗಿದೆ. ಮೊದಲು ಕಲ್ಯಾಣಿ ಅಟತಾಳದಲ್ಲಿ (ಉಡುಪುರಿಯ) ಗಣಪತಿಸ್ತುತಿ, ಅನಂತರ ಶ್ರೀರಾಗ ಆದಿತಾಳದಲ್ಲಿ (ತಾರಾನಿವಾಸಿನಿ ಯಾದ) ಸರಸ್ವತೀಸ್ತುತಿ, ಇವಿಷ್ಟು ಆದ ಮೇಲೆ ಇವ್ವಿಧಂಬುನನಿಷ್ಟದೇವತಾ ನಮಸ್ಕೃತಿ ಯುನು, ಸುಕವಿಜನಪುರಸ್ಕೃತಿಯುನು, ಕುಕವಿಜನತಿರಸ್ಕೃತಿಯುನು, ಶ್ರೀ ರಾಮಕಥಾ ಭಿವರ್ಣನಂಬುನು ಗಲಪಿಂಚಿ ಎಂದು ಕಥಾರಂಭದ ಪ್ರಸ್ತಾವ ಬರುತ್ತದೆ.
ಸಾವಿತ್ರೀಪರಿಣಯ ನಾಟಕಮು - ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ, ವಿಷ್ಣು - ಬ್ರಹ್ಮ - ಲಕ್ಷ್ಮಿ - ಪಾರ್ವತಿ, ಸರಸ್ವತಿ ದೇವತೆಗಳ ಸ್ತುತಿಯಾದ ಅನಂತರ ಗಣಪತಿಸ್ತುತಿ - ಗುರುಸ್ತುತಿಗಳಿ ರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ತೆಲುಗು ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಬಂಧದಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ ವೆಂದರೆ, ಸ್ತುತಿಪದ್ಯಗಳೆಲ್ಲ ಆದನಂತರ ಸಭಾವರ್ಣನೆ ಮತ್ತು ಕವಿವಂಶಾನುಕ್ರಮವರ್ಣನೆ ಎಂಬೊಂದು ಭಾಗವಿದೆ. ಇದಾದನಂತರ ಕಥಾಪರಿಚಯ. ಇದು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ ತೆಲುಗಿನಲ್ಲೂ 'ದ್ವಿಪದಿ'ಯಲ್ಲೇ ನಿರೂಪಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಂಗಸಾಹಿತ್ಯದ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ವಚನಗಳ ಬಳಕೆ ಧಾರಾಳವಾಗಿದೆ.
ಮಗು ಹುಟ್ಟಿದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಬರುವ ಜೋಗುಳ ಹಾಡುಗಳು ತೆಲುಗಿನಲ್ಲೂ ಇವೆ. ಅಲ್ಲಿ 'ಲಾಲಿಪಾಟ' ಮತ್ತು 'ಜೋಲಪಾಟ'4 ಎಂಬ ಎರಡು ವಿಧದ ಹಾಡುಗಳು ಇರುತ್ತವೆ. ಜೋಲಪಾಟದ ಒಂದು ಮಾದರಿ ಹೀಗಿದೆ:

ಜೋ ಜೋ ಪಲ್ಲವಪಾಣಿ - ಜೋ ಕೀರವಾಣಿ |
ಜೋ ಜೋ ಅಲಿಕುಲವೇಣಿ - ಜೋ ವುವ್ವುಬೋಣಿ |
ನಿಕ್ಕಾಮು ವರಪುತ್ರಿ ನೀರಾಜ ನೇತ್ರಿ
ಚಕ್ಕಾನಿ ಸಾವಿತ್ರಿ ಸಂದರ್ಯಗಾತ್ರಿ || ಜೋ ಜೋ ||

ಕನ್ನಡ ಯಕ್ಷಗಾನ ನಳಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಜೋಗುಳಹಾಡಿನ ರಚನೆಯೊಂದು ಇದಕ್ಕೆ ಸಂವಾದಿಯಾಗಿದೆ:

ಜೋ ಜೋ ನಳರಾಜ ಜೋ ಪುಣ್ಯಚರಿತಾ |
ಜೋ ಜೋ ದಮಯಂತೀ ಮೋಹದ ಪುತ್ರ || ಜೋ ಜೋ ||
ಕುಡಿತೆಗಣ್ಣಿನ ಬಾಲೆಯರು ಬೆಡಗಿನಿಂದ
ಕೊಂಕುಗುರಳಿನ ತೋರಮುಡಿಗಳೊಪ್ಪುತಲಿ
ಬಡನಡು ಬಳುಕುತ್ತ ಕಡಗ ಕಂಕಣದ
ಕರದಿಂದ ತೂಗಿದರು ಕಡು ಚೆಲ್ವ ಮಗನಾ || ಜೋ ಜೋ ||

ಕನ್ನಡ ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಮಧುಮಾಧವಿ - ಏಕತಾಳದ ಪದ್ಯಗಳೆಲ್ಲ ಮೇಲಿನ ರಚನೆಯನ್ನೇ ಹೋಲುತ್ತದೆ.
'ಚಿತ್ರಾಂಗಿ ನಾಟಕಮು ಯಕ್ಷಗಾನಮು' ಪ್ರಬಂಧದಲ್ಲಿ ಬರುವ ರೇಗುಪ್ತಿ ಆದಿತಾಳದ ಒಂದು ಪದ್ಯ ಹೀಗಿದೆ:

ದಂಡಮು ದಂಡಮು ಸ್ವಾಮಿ - ಅಡವುಲ -
ನುಂಡಗಲೇಮಿಂಕ ಸ್ವಾಮಿ || ದಂಡಮು ||
ಗಂಡುಮೇಕಂಬುಲು ಮೆಂಡಯ್ಯೆನುದಿನ
ಗಂಡಮು ಮಾಬ್ರತು ಕಂಡಲೇದುವಿನು || ದಂಡಮು ||

ಕನ್ನಡ ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಸಂಗಗಳ ದೂತರ ಪದ್ಯ, ಬೇಟೆಯ ಪದ್ಯಗಳು ಈ ಧಾಟಿಯನ್ನೇ ಹೋಲುತ್ತವೆಯೆಂಬ ಅಂಶವನ್ನು ನಾವಿಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಬಹುದು. ನನಗೆ ದೊರೆತಿರುವ 'ಯಕ್ಷಗಾನ ನಳಚರಿತ್ರೆ'ಯೆಂಬ ಹಳೆಯ ಪ್ರಸಂಗಪುಸ್ತಕವೊಂದರಲ್ಲಿ ತೆಲುಗು ಯಕ್ಷಗಾನದ ಹಾಡುಗಳ ಧಾಟಿಯನ್ನೇ ಹೋಲುವ ಅನೇಕ ಪದ್ಯಗಳಿವೆ.5 ಅಲ್ಲದೆ ಯಾಲಪದ, ಸೊಬಗಿನ ಸೋನೆ, ವರ್ನ - ಸಾಂಗತ್ಯ, ಸೀಸಪದ್ಯ, ಶೋಭಾನೆಪದ - ಮುಂತಾದ ಛಂದೋವೈವಿಧ್ಯಗಳ ಬಳಕೆಯೂ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ತ್ರಿಪುಡೆ, ಜಂಪೆ, ಕುರುಚು ಜಂಪೆ, ರೂಪಕ, ಅಟತಾಳ ಅರ್ಧರೇಖು, ಏಕತಾಳ ಅರ್ಧರೇಖು ಎಂಬ ತಾಳಗಳನ್ನೂ, ಮುಖಾರಿ, ಭೈರವಿ, ಕಾಂಬೋಧಿ, ದರುವು, ಕಲ್ಯಾಣಿ, ರೇಗುಪ್ತಿ, ನಾಟಿ - ಎಂಬೀ ರಾಗಗಳನ್ನು ಅದರಲ್ಲಿ ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಒಟ್ಟಂದವಾಗಿ ತೂಗಿ ನೋಡಿದರೆ ಈ ಪ್ರಸಂಗದ ಶೈಲಿಯು ತೆಲುಗು ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಬಂಧಗಳನ್ನೇ ಹೋಲುವಂತಿದೆ.

ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿ ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟವನ್ನು `ಕೇಳಿಕೆ'ಯೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ನಮ್ಮ ಊರಿನ ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ 'ಕೇಳಿ' ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಚೆಂಡೆ ಬಾರಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯುಂಟು. ಅದು ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟದ ಒಂದು ಪ್ರಚಾರ ಸಾಧನ ವೆನ್ನಬಹುದು. ಅದನ್ನು ಬಯಲಾಟ ನಡೆಯುವ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಸಂಜೆಯ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಬಾರಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಕೇರಳದ ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿಯೂ 'ಕೇಳಿಕ್ಕೊಟ್ಟು' ಎಂಬ ಚೆಂಡೆ ಬಾರಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯಿದೆ. ಅದರೆ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಕೇಳಿಕ್ಕೊಟ್ಟು ಬಾರಿಸುವ ಕ್ರಮಕ್ಕೂ, ಯಕ್ಷಗಾನದ 'ಕೇಳಿ' ಬಾರಿಸುವ ಕ್ರಮಕ್ಕೂ ತುಂಬಾ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆ.

ತೆಲುಗು 'ಕೇಳಿಕೆ' (ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟ)6 ಪ್ರಯೋಗದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಆ ದಿನದ ಕಥಾಭಾಗದ ಮುಖ್ಯಪಾತ್ರದ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಮಂತ್ರಿಯು (ಸೂತ್ರಧಾರ ?) ಪ್ರವೇಶಿಸಿ, ಸಭಾಸದರಿಗೆ ತಿಳಿಯಪಡಿಸುತ್ತಾನೆ. ಕನ್ನಡದ ಯಕ್ಷಗಾನಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರದ ಪರಿಚಯವು, ಭಾಗವತರೂ ಪಾತ್ರಧಾರಿಯೂ ನಡೆಸುವ ಸಂಭಾಷಣೆಯ ಮೂಲಕ ಸಭಾಸದರಿಗೆ ವೇದ್ಯವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ತೆಲುಗು ಕೇಳಿಕೆ ಮತ್ತು ಕನ್ನಡ ಯಕ್ಷಗಾನಗಳಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರಪರಿಚಯದ ಕ್ರಮವು ವ್ಯತ್ಯಸ್ತವಾಗಿ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿದೆ.
ಕೇಳಿಕೆಯ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಶ್ರುತಿ ಮತ್ತು ಮದ್ದಳೆ ಬೇಕು. ಮದ್ದಳೆಗೆ ಕರ್ಣ ಹಾಕುವ ಬದಲು ಬೂದಿ ಮತ್ತು ಹಿಟ್ಟನ್ನು ಮಿಶ್ರ ಮಾಡಿ ಎಡಭಾಗಕ್ಕೆ ಹಚ್ಚುತ್ತಿದ್ದುದು ಹಿಂದಿನ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾಗಿದ್ದರೆ, ಈಗೀಗ ಸರಿಯಾಗಿ ಕರ್ಣ ಹಾಕಿದ ಮದ್ದಳೆ ಅಥವಾ ತಬಲೆಗಳನ್ನೇ ಉಪಯೋಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ಶ್ರುತಿಯ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಈಗ ಹಾರ್ಮೋನಿಯಂ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಹಿಂದಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಹಾಗಲ್ಲ; ಒಂದು ಡಬ್ಬಿಯ ಮೇಲೆ ಮೇಣವನ್ನಿಟ್ಟು, ಆ ಮೇಣದ ಮೇಲೆ [ಕೆಸರು ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯುವ ಒಂದು ಜಾತಿಯ ಗಿಡದಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ] ಕಡ್ಡಿಯನ್ನಿಟ್ಟು, ಅದನ್ನು ಬೆರಳುಗಳಿಂದ ಉದ್ದಕ್ಕೆ ಮೀಟುತ್ತಿದ್ದರು. ಹಾಗೆ ಎರಡು ಕೈಗಳಿಂದಲೂ ಉದ್ದಕ್ಕೆ ಮೀಟುವಾಗ ಎಡೆಬಿಡದೆ ಒಂದು ರೀತಿಯ ಸ್ವರವು ಕೇಳಿಬರುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನೇ ಶ್ರುತಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಭಾಗವತರು ಹಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಭಾಗವತರೊಂದಿಗೆ ಹಿಂದುಗಡೆಯಿಂದ ಇತರರೂ ಸೇರಿಕೊಂಡು ಹಾಡುವ ಪದ್ಧತಿಯಿದೆ.
ತೆಲುಗು 'ಕೇಳಿಕೆ' ಅಥವಾ ಯಕ್ಷಗಾನದ ಪ್ರಬಂಧಗಳಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಮೂವತ್ತೆ ರಡು ರಾಗಗಳನ್ನು ಬಳಸಿರುವುದು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಆನಂದಭೈರವಿ, ಕಮಾಚು, ಕಲ್ಯಾಣಿ, ಕಾಫಿ, ಕಾಂಬೋಧಿ, ಕೇದಾರಗೌಳ, ಜಂಜೂಟಿ, ತೋಡಿ, ದರ್ಬಾರು, ದರುವು, ದೇವ ಗಾಂಧಾರಿ, ಧನ್ಯಾಸಿ, ನಾಟಿ, ನಾಟಿಕುರಂಜಿ, ನಾದನಾಮಕ್ರಿಯೆ, ನೀಲಾಂಬರಿ, ಪುನ್ನಾಗ, ಬಿಲಹರಿ, ಭೈರವಿ, ಮಧ್ಯಮಾವತಿ, ಮುಖಾರಿ, ಮೋಹನ, ವರಾಳಿ, ಶಂಕರಾಭರಣ, ಶುದ್ಧಸಾವೇರಿ, ಶ್ರೀರಾಗ, ಸಾವೇರಿ, ಸುರುಟಿ, ಸೌರಾಷ್ಟ್ರ, ಹಿಂದುಸ್ತಾನಿ ಕಾಫಿ ಹಾಗೂ ರೇಗುಪ್ತಿ - ಇವೇ ಆ ರಾಗಗಳು. ತಾಳಗಳಲ್ಲಿ ಆದಿತಾಳ, ಆಟತಾಳ, ಏಕತಾಳ, ಮತ್ತು ರೂಪಕತಾಳಗಳು ಮಾತ್ರ ಹೆಚ್ಚು ರೂಢಿಯಲ್ಲಿವೆ. ಆದರೆ ಕನ್ನಡ ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಮೇಲಿನ ರಾಗಗಳಲ್ಲದೆ, ಮಾರವಿ, ಪಹಡಿ, ಘಂಟಾರವ, ವಸಂತ ತೋಡಿ, ಮಧುಮಾಧವಿ, ತುಜಾವಂತು, ಬೇಹಾಗ್, ಬೇಗಡೆ, ವಸಂತಭೈರವಿ, ದೇಶೀ, ಪೂರ್ವೀ, ಯರಕಲ ಕಾಂಭೋಜಿ, ಪಂತುವರಾಳಿ, ಫರಜು, ಗೌಳ, ಆರಭಿ, ಸಾರಂಗ, ಆಹೇರಿ, ಮೆಚ್ಚುಗೌಳ - ಮುಂತಾದ ಇನ್ನೂ ಅಧಿಕ ರಾಗಗಳ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ನಾವು ಕಾಣುತ್ತೇವೆ.

ಆಟ್ಟಕಥಾಸಾಹಿತ್ಯವೆಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಪ್ರಸಂಗದ ಹಾಡುಗಳು ಹಾಗೂ ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹಾಡುಗಳು - ಇವುಗಳ ನಡುವೆಯೂ ಅನೇಕಶಃ ಸಾಮ್ಯವಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು. ಆಟ್ಟಕಥಾಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಸುಮಾರು ಐವತ್ತಕ್ಕೂ ಮಿಕ್ಕಿದ ರಾಗಗಳು ಕರ್ಣಾಟಕ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಬರುವ ರಾಗಗಳೆಂದೇ ತಿಳಿಯಲಾಗಿದೆ. ಕೆಲವೆಡೆ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಅಲ್ಪ ಸ್ವಲ್ಪ ವ್ಯತ್ಯಾಸವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

ಕರ್ಣಾಟಕ ಸಂಗೀತ ಆಟ್ಟಕಥಾ ಹಾಡುಗಳು
ಧನ್ಯಾಸಿ ಧನಾಶಿ
ನಾದನಾಮಕ್ರಿಯೆ ನಾಥನಾಮಗ್ರಿ
ಯದುಕುಲ ಕಾಂಭೋಜಿ ಎರಿಕ್ಕಲ ಕಾಮೋದರಿ
ಕಾಂಭೋಜಿ ಕಾಮೋದರಿ
ನವರೋಜು ನವರಸ
ಕೇದಾರಗೌಳ ಕೇದಾರಗೌಡ

ಯದುಕುಲ ಕಾಂಭೋಜಿಯನ್ನು 'ಯರಕಲ' ಕಾಂಭೋಧಿಯೆಂದು ಯಕ್ಷಗಾನ ಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಕೆಲವೆಡೆ ಹೆಸರಿಸಿರುವುದುಂಟು. ಇವಲ್ಲದೆ ಆಟ್ಟಕಥೆಗಳಲ್ಲೇ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವ ಕೆಲವು ರಾಗಗಳು ಇವೆ. ಘಂಡಾರಂ (ಕಂಡಾರಂ), ಪಾಡಿ, ಪುರನೀರ, ಕಾನಕುರಿಞಿ, ಸಾಮಂತಲಹರಿ - ಎಂಬೀ ರಾಗಸ್ವರೂಪಗಳ ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ಲಕ್ಷಣವಿವೇಚನಗಳು ಕರ್ಣಾಟಕಸಂಗೀತದಲ್ಲೂ ಕಾಣಿಸುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ತಿಳಿಯಲಾಗಿದೆ. 'ಘಂಡಾರ' ಎಂಬ ರಾಗದ ಹೆಸರನ್ನು ಹೋಲುವ 'ಘಂಟಾರವ' ಎಂಬ ರಾಗದ ಹೆಸರು ಯಕ್ಷಗಾನಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲೂ ಬರುತ್ತದೆ. ತೆಲುಗು ಯಕ್ಷಗಾನ ಪ್ರಬಂಧಗಳಲ್ಲಿ 'ಡೈಲಾಗು' ಗಳನ್ನು 'ಕೀರ್ತನವಾದಮು' ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.9 ಪದ್ಯರೂಪವಾದ ಈ ರೀತಿಯ 'ಡೈಲಾಗು'ಗಳನ್ನು ಯಕ್ಷಗಾನ ಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಆಟ್ಟಕಥಾಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿಯೂ ಧಾರಾಳ ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ಈ ರೀತಿಯ 'ಡೈಲಾಗು'ಗಳೇ ಈ ಕಲೆಗಳ ಜೀವಾಳವೆನ್ನ ಬಹುದು.

ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ ಮಟ್ಟೆ, ತ್ರಿವುಡೆ, ಆದಿ, ಏಕ, ಅಷ್ಟ, ಝಂಪೆ, ಧ್ರುವ, ರೂಪಕ - ಎಂಬೀ ಸಪ್ತತಾಳಗಳು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿವೆ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ ಪಂಚಾರಿ (6 ಮಾತ್ರೆ), ತ್ರಿಪುಟ (7 ಮಾತ್ರೆ)10 ಚೆಂಬಟ (8 ಮಾತ್ರೆ), ಚಂಬ (10 ಮಾತ್ರೆ), ಅಟಂತ (14 ಮಾತ್ರೆ) - ಎಂಬೀ ಆರು ತಾಳಗಳ ಹೆಸರನ್ನು ಮಾತ್ರ ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಚೆಂಬಟ (ಚತು ರಶ್ರಜಾತಿ ತ್ರಿಪುಟ), ಚಂಬ (ಮಿಶ್ರಜಾತಿ ಝಂಪೆ), ಅಟಂತ (ಖಂಡಜಾತಿ ಅಟತಾಳ), ಪಂಚಾರಿ (ಚತುರಶ್ರಜಾತಿ ರೂಪಕ) - ಎಂಬೀ ನಾಲ್ಕು ತಾಳಗಳೇ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಧಾನವಾದವುಗಳು.
ಒಂದು ಯಕ್ಷಗಾನಮೇಳದಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ಭಾಗವತರು ಇರುತ್ತಾರೆ. ಒಬ್ಬನಿಗೆ ಸಂಗೀತಭಾಗವತನೆಂದೂ, ಇನ್ನೊಬ್ಬನಿಗೆ ಪ್ರಧಾನಭಾಗವತನೆಂದೂ ಹೆಸರು. ಪ್ರಾರಂಭದ ಕೋಡಂಗಿ - ನಿತ್ಯವೇಷಗಳ ಕುಣಿತಗಳೆಲ್ಲ ಸಂಗೀತಭಾಗವತನ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೊಳಪಟ್ಟದ್ದು. ಸ್ತ್ರೀವೇಷದ ಕುಣಿತಕ್ಕಾಗುವಾಗಲೇ ಪ್ರಧಾನಭಾಗವತರು ಬಂದಾರಷ್ಟೆ. ಅಲ್ಲಿಂದ ಮುಂದೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ನಿರ್ವಹಣೆ ಪ್ರಧಾನಭಾಗವತರ ಪಾಲಿಗೆ ಸೇರಿದ್ದು.

ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಇದೇ ರೀತಿ ಇಬ್ಬರು ಭಾಗವತರು ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಅಲ್ಲಿ ಅವರ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಣೆಯ ವಿಧಾನ ಮಾತ್ರ ಇದಕ್ಕಿಂತ ಭಿನ್ನವಾದುದು. ಅಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ಭಾಗವತರಿರುವ ಉದ್ದೇಶವೇ ಬೇರೆ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಪ್ರಾರಂಭದಿಂದ ಮಂಗಳದ ತನಕವೂ ಅಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ಭಾಗವತರು ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರಧಾನಭಾಗವತನಿಗೆ 'ಪೊನ್ನಾನಿ' ಯೆಂದೂ ಉಪಭಾಗವತನಿಗೆ 'ಶಂಗಿಡಿ' ಎಂದೂ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಹೆಸರುಗಳಿವೆ. ಪ್ರಧಾನ ಭಾಗವತ ಅಥವಾ ಪೊನ್ನಾನಿ ಹಾಡಿದ ಸಾಲುಗಳನ್ನು ಪುನರಾವರ್ತಿಸಿ ಹಾಡುವುದು ಉಪ ಭಾಗವತನ ಅಥವಾ ಶಂಗಿಡಿಯ ಕೆಲಸ. ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಶಂಗಿಡಿ ಭಾಗವತನ ಹಾಗೂ ಯಕ್ಷಗಾನದ ಸಂಗೀತಭಾಗವತನ ಕರ್ತವ್ಯಗಳು ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿಯೇ ಕಾಣಿಸುತ್ತವೆ. ಯಕ್ಷಗಾನದ ಸಭಾಲಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ತುಲ್ಯವಾಗಿ ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ 'ಪೂರ್ವರಂಗ'ವೆಂಬ ಒಂದು ಸಂಪ್ರದಾಯವಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಆದರೆ ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ಸಾಮ್ಯವೇನೂ ಇದ್ದಂತೆ ಕಾಣುವುದಿಲ್ಲ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಆದಿಯ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಪದ್ಧತಿಯಿರಲಿಲ್ಲ. ಸುಮಾರು 1625-1665ರಲ್ಲಿ ಕೋಟ್ಟಯಂ ತಂಬುರಾನರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಈ ಹೊಸ ಸುಧಾರಣೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತೆಂದು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಡುತ್ತಾರೆ.

ಯಕ್ಷಗಾನ ಮತ್ತು ಕಥಕ್ಕಳಿ ವೇಷಗಳ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಒಂದೆರಡು ಕಡೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿನ ಸಾಮ್ಯವಿರುವುದನ್ನು ನಾವು ಗುರುತಿಸಬಹುದಾದರೂ, ಅವು ಸಾಕಷ್ಟು ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ವರೂಪಗಳಿಂದಲೇ ಬೆಳೆದು ಬಂದಿವೆಯೆಂದು ಹೇಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ವೇಷ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ವಿವೇಚಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಈ ವ್ಯತ್ಯಾಸವನ್ನು ನಾವು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳ ಬಹುದು.

ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ವೇಷಗಳನ್ನು ಪಚ್ಚೆ, ಕತ್ತಿ, ಕರಿ, ತಾಡಿ, ಮಿನುಕ್ಕು - ಎಂದು ಹೀಗೆ ಐದು ವಿಧವಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಸಾತ್ತ್ವಿಕ ಗುಣವುಳ್ಳ ಧೀರೋದಾತ್ತ ಪಾತ್ರಗಳು 'ಪಚ್ಚೆ'ವೇಷದ ಗುಂಪಿಗೆ ಸೇರುತ್ತವೆ. ಉದಾ: - ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ, ಶ್ರೀರಾಮ, ಅಕ್ರೂರ, ಕುಬೇರ, ಧರ್ಮರಾಯ, ಅರ್ಜುನ ಇತ್ಯಾದಿ. ಪಚ್ಚೆವೇಷಗಳ ಮುಖಕ್ಕೆ ಕಡುಹಸುರುಬಣ್ಣವನ್ನು ಬಳಿಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬ್ರಹ್ಮ, ಶಿವ, ಬಲರಾಮ ಮುಂತಾದ ವೇಷಗಳೂ ಸಹ ಪಚ್ಚೆ ವೇಷದ ಸಾಲಿಗೇ ಸೇರಿದವುಗಳಾದರೂ, ಅವುಗಳಿಗೆ ಕಡುಹಸುರುಬಣ್ಣವನ್ನು ಬಳಿಯದೆ, ಸಾಧಾರಣವಾದ ಹಸುರುಬಣ್ಣವನ್ನೇ ಬಳಿಯುವುದು ರೂಢಿಯಾಗಿದೆ. ಇಬ್ಬದಿಯ ಕಪೋಲಗಳ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿಯೂ, ಅರ್ಧಚಂದ್ರಾಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಚುಟ್ಟಿಯನ್ನು ಅಂಟಿಸುತ್ತಾರೆ. ಮುಖವು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಎದ್ದು ಕಾಣುವುದಕ್ಕೆ ಹಾಗೂ ಮುಖದ ಭಾವಸ್ಫುರಣೆಗೆ ಈ ರೀತಿಯ ಚುಟ್ಟಿವಿಧಾನವು ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿದೆ. ಅಭಿನಯಪ್ರಧಾನವಾದ ಕಥಕ್ಕಳಿ ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕೆ ಇದು ಅತಿಮುಖ್ಯವಾದುದು. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಈ ಚುಟ್ಟಿಯ ಮೇಲೆ ಅರ್ಧಚಂದ್ರಾಕಾರವಾಗಿ ಕತ್ತರಿಸಿದ ಬಿಳಿಯ ಕಾಗದದ ತುಂಡನ್ನು ಅಂಟಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಪಚ್ಚೆವೇಷಗಳು ಭಾವಾಭಿ ವ್ಯಕ್ತಿಗಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಉದ್ಗಾರವನ್ನೆತ್ತುವುದಾಗಲೀ, ಹಲ್ಲು ಕಾಣಿಸುವುದಾಗಲಿ ಮಾಡ ಬಾರದು. ಅದು ಪಾತ್ರದ ಗೌರವಕ್ಕೆ ವಿರೋಧವೆಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿದೆ.

ರಾವಣ, ನರಕಾಸುರ, ಕೌರವ, ಕೀಚಕರಂಥ ಪಾತ್ರಗಳು 'ಕತ್ತಿ'ವೇಷದ ಸಾಲಿಗೆ ಸೇರುತ್ತವೆ. ಮೂಗಿನ ಇಬ್ಬದಿಗಳಲ್ಲೂ ಕತ್ತಿಯ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ ಬಿಳಿಯುವ ಒಂದು ರೀತಿಯ ಬಣ್ಣಗಾರಿಕೆಯೇ ಈ ವೇಷಗಳ ಪ್ರಧಾನವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವೆನ್ನಬಹುದು. ಹಾಗೆಯೇ ತುದಿ ಮೂಗಿನ ಮೇಲೆ ಹಾಗೂ ಹುಬ್ಬುಗಳ ನಡುವೆ, ಒಂದು ಜಾತಿಯ ಗಿಡದಿಂದ ತಯಾ ರಿಸಿದ 'ಚುಟ್ಟಿಪ್ಪೂವು' ಎಂಬ ಸಾಧನವನ್ನು ಅಂಟಿಸುವುದಿದೆ. ಬಣ್ಣದ ವೇಷಗಳ ಮೂಗು ಹಣೆಗಳಿಗೆ ಹತ್ತಿಯ ಉಂಡೆಯನ್ನು ಅಂಟಿಸಿಡುವ ಪದ್ಧತಿಯು ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟ ಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಇದೆ. ಈ ರೀತಿಯ ಕತ್ತಿವೇಷಗಳು ಸಂದರ್ಭೋಚಿತವಾಗಿ ಉದ್ಗಾರವೆತ್ತ ಬಹುದು ಅಥವಾ ಆರ್ಭಟಿಸಬಹುದು.

ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ವೇಷವಿಧಾನಗಳಲ್ಲಿ ಮೂರನೆಯದು 'ತಾಡಿ' ವೇಷಗಳು. ಅದರಲ್ಲೂ 'ಚುವನ್ನತಾಡಿ'ಯೆಂಬ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿರುವ ವೇಷಗಳು ಅತಿಪ್ರಧಾನವಾದವುಗಳು. ವಾಲಿ, ಸುಗ್ರೀವ, ತ್ರಿಗರ್ತ, ಇರಾವಂತ, ವೀರಭದ್ರ, ಮುಂತಾದ ಪಾತ್ರಗಳು ಈ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇರುತ್ತವೆ. ತಾಡಿವೇಷವೆಂದರೆ ಕೃತ್ರಿಮವಾದ ಗಡ್ಡವನ್ನು ಅಂಟಿಸಿ, ರೂಪಿಸುವ ವೇಷ. ಚುವನ್ನತಾಡಿ ವೇಷಗಳ ಕಣ್ಣಿನ ಸುತ್ತಲೂ ಕಪ್ಪುಬಣ್ಣವನ್ನು ಹಾಗು ಅದರ ಕೆಳಗಡೆ ಕೆಂಬಣ್ಣವನ್ನೂ ಹಚ್ಚಬೇಕು. ಈ ಕಪ್ಪು ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣಗಳ ನಡುವೆ ಚುಟ್ಟಿಯನ್ನಿಟ್ಟು, ಅದರ ಮೇಲೆ ಅದೇ ಪ್ರಕಾರ ಕತ್ತರಿಸಿದ ಕಾಗದದ ತುಂಡನ್ನು ಅಂಟಿಸುವುದಿದೆ. ಕತ್ತಿವೇಷಗಳಂತೆ ತಾಡಿವೇಷಗಳಿಗೂ ಮೂಗು ಹಣೆಗಳಲ್ಲಿ 'ಚುಟ್ಟಿಪ್ಪೂವ'ನ್ನು ಇಡುವುದುಂಟು. ಈ ವೇಷಗಳೂ ಸಂದರ್ಭಾನುಸಾರವಾಗಿ ಭಾವಸ್ಫುರಣೆಗೋಸ್ಕರ ಆರ್ಭಟಿಸಬಹುದು. ಕಲಿ, ಶಕುನಿ, ಮುಂತಾದ ವೇಷಗಳು `ಕರುತ್ತ ತಾಡಿ'(ಕಪ್ಪುಗಡ್ಡ)ಯ ಗುಂಪಿಗೆ ಸೇರಿದವು ಗಳು. ಇದೇ ರೀತಿ `ವೆಳ್ಳತಾಡಿ'(ಬಿಳಿಗಡ್ಡ)ಯೆಂಬ ಇನ್ನೊಂದು ಗುಂಪಿನ ವೇಷಗಳೂ ಇವೆ. ವನಪಾಲಕರು, ಹನುಮಂತ ಮುಂತಾದ ಪಾತ್ರಗಳು ಈ ಗುಂಪಿನವು. ಇವುಗಳ ಕಿರೀಟರಚನೆ ಉರುಟಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಹನುಮಂತನ ಕಿರೀಟವನ್ನು ಇದಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಬಹುದು. ಇದಕ್ಕೆ 'ವಟ್ಟಮುಡಿ'ಯೆಂದು ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಪಾರಿಭಾಷಿಕವಾದ ಹೆಸರು. ಈ ವೇಷಗಳು ಕೆಲವು ವಿಕೃತಸ್ವರಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಬಹುದು.

ಅತ್ಯಂತ ತಮೋಗುಣಪ್ರಧಾನವಾದ ಸ್ತ್ರೀವೇಷಗಳನ್ನು ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ 'ಕರಿವೇಷ' ಗಳೆಂದು ಹೆಸರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಉದಾ: - ಪೂತನಿ, ಶೂರ್ಪನಖಿ, ನಕ್ರತುಂಡಿ, ಸಿಂಹಿಕೆ ಇತ್ಯಾದಿ. ಈ ಪಾತ್ರಗಳ ಮುಖವರ್ಣ ಕಪ್ಪು. ಇತರ ಪೋಷಾಕುಗಳೂ ಕಪ್ಪಾಗಿಯೇ ಇರಬೇಕೆಂದು ನಿಯಮವಿದೆ. ಇವುಗಳ ಕುಚಗಾತ್ರವೂ ತುಂಬ ದೊಡ್ಡದಿರುತ್ತದೆ. ಆರ್ಭಟೆಯು ಅತ್ಯಂತ ಕರ್ಕಶವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಸ್ತ್ರೀವೇಷಗಳಿಗೆ ಚೆಂಡೆಯನ್ನು ಬಾರಿಸುವ ಕ್ರಮವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಈ ರೀತಿಯ ಕರಿವೇಷಗಳಿಗೆ ಚೆಂಡೆ ಬೇಕೇ ಬೇಕು.
ನಸುಗೆಂಪು ಮತ್ತು ಹಳದಿ ಮಿಶ್ರಿತ ಅರದಾಳವನ್ನು ಮುಖಕ್ಕೆ ಹಚ್ಚಿದ ವೇಷ ಗಳನ್ನು `ಮಿನುಕ್ಕು' ವೇಷಗಳೆನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗು ಸಾಮಾನ್ಯ ಸ್ತ್ರೀಪಾತ್ರಗಳು ಈ ವಿಭಾಗಕ್ಕೆ ಸೇರುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ವಸಿಷ್ಠ, ನಾರದ ಮುಂತಾದ ಕೆಲವು ವೇಷಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಬಿಳಿಯ ಗಡ್ಡವೂ ಇರುತ್ತದೆ. ಈ ಪಾತ್ರಗಳ ಶಿರೋಲಂಕಾರಪದ್ಧತಿಯೇ ಬೇರೆ. ತಲೆಯ ಜುಟ್ಟನ್ನು ಬಿಗಿದು ಕಟ್ಟಿದಂತಿರುವ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಶಿರೋಲಂಕಾರವನ್ನು ಈ ಪಾತ್ರಗಳು ಧರಿಸುತ್ತವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ದೂತ ಮತ್ತು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪಾತ್ರಗಳಿಗೆ ಶಿರೋಲಂಕಾರವಿಲ್ಲ. 'ಮಿನುಕ್ಕು' ವೇಷವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಪಾತ್ರಗಳ ಮುಖಕ್ಕೆ 'ಜಿಗ್ ಜಿಗ್ ಪುಡಿ'ಯನ್ನು ಚೆಲ್ಲಿ ಮುಖವು ಪಳಪಳನೆ ಹೊಳೆಯುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಈ ವೇಷಗಳಿಗೆ ಮಿನುಕ್ಕು (ಮಿನುಗುವ) ವೇಷಗಳೆಂಬ ಹೆಸರು ಸಾರ್ಥಕವಾಗಿದೆ. ಸ್ತ್ರೀವೇಷಗಳಿಗೆ ಕಪೋಲಗಳಲ್ಲಿ ಪತ್ರರೇಖೆ, ಮಕರರೇಖೆಗಳನ್ನು ಬರೆಯುವ ಪದ್ಧತಿಯಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ತಲೆಗೆ ಪಟ್ಟಿ ವಸ್ತ್ರದ ಘೋಷಾವನ್ನು ಮುಸುಕುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವೂ ಸರ್ವತ್ರ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿದೆ.

ಹೀಗೆ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ವೇಷಗಳನ್ನೂ ಯಕ್ಷಗಾನವೇಷಗಳನ್ನೂ ತುಲನೆ ಮಾಡಿದಾಗ, ಅವು ಎಷ್ಟೋ ಭಿನ್ನರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದು ಬಂದಂತೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಬಣ್ಣಗಾರಿಕೆಯಲ್ಲಂತೂ ಅವು ತುಂಬಾ ವ್ಯತ್ಯಸ್ತವಾಗಿವೆ. ಆದರೆ ಕಿರೀಟಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಒಂದೆರಡರಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಾಮ್ಯವಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಕಿರೀಟಗಳ ಹಿಂದುಗಡೆ ಕೃತಕ ಇಳಿಗೂದಲು ಇರುವುದು ಅತಿಮುಖ್ಯ. ಪಚ್ಚೆ-ಕತ್ತಿ-ಕರಿ-ಮಿನುಕ್ಕು ವೇಷಗಳಿಗೆ ಕಪ್ಪುಕೂದಲೂ 'ಚುವನ್ನ ತಾಡಿ' ವೇಷಗಳಿಗೆ ಕೆಂಪುಕೂದಲೂ, ಋಷಿಗಳಿಗೆ ಹಾಗು ಉರುಟು ಕಿರೀಟದ ವೇಷಗಳಿಗೆ ಬಿಳಿಕೂದಲೂ ಇರುತ್ತದೆ. ಕಥಕ್ಕಳಿ ಯಲ್ಲಿ ಕೇಶಭಾರ ಕಿರೀಟ, ಪೊಡಿಪ್ಪು ಕಿರೀಟ, ಕೃಷ್ಣಮುಡಿ, ಕರಿಮುಡಿ, ಭೀರುವಿನ ಮುಡಿ, ನಾರದನ ಮುಡಿ, ವಟ್ಟಮುಡಿ, ಎಂಬುದಾಗಿ ಏಳು ವಿಧದ ಶಿರೋಲಂಕಾರಗಳಿವೆ.

ಪಚ್ಚೆ ಹಾಗೂ ಕತ್ತಿ ವೇಷಗಳಿಗೆ ಕೇಶಭಾರ ಕಿರೀಟಗಳನ್ನಿಡುತ್ತಾರೆ. ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ ರಾಕ್ಷಸಪಾತ್ರಗಳಿಗೆ ಕೇಶಭಾರ ಕಿರೀಟವನ್ನಿಡುವುದು ಪದ್ಧತಿ. ಇದನ್ನು ಕೇಶವಾರಿ ಕಿರೀಟ, ಕೇಸರಿತಟ್ಟಿ, ತಡ್ಪೆಕಿರೀಟ ಮುಂತಾದ ಪರಿಭಾಷೆಗಳಿಂದ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕೃಷ್ಣಮುಡಿಯು ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ರಾಮ - ಲಕ್ಷ್ಮಣ - ಭರತ, ಶತ್ರುಘ್ನರಿಗೂ, ಲವಕುಶರು, ಅನಿರುದ್ಧ ಮುಂತಾದ ಪಾತ್ರಗಳಿಗೂ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಚುವನ್ನ ತಾಡಿ ವೇಷಗಳಿಗೆ ಪೊಡಿಪ್ಪುಕಿರೀಟವೂ ಕರಿವೇಷಗಳಿಗೆ ಕರಿಮುಡಿಯೂ ಹನುಮಂತ - ವಜ್ರದಂಷ್ಟ್ರಾದಿ ವೇಷಗಳಿಗೆ ವಟ್ಟಮುಡಿ ಅಥವಾ ಉರುಟು ಕಿರೀಟವೂ ಬಳಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ.
ರಾಮನಾಟ್ಟವೇ ಅನುಕ್ರಮವಾಗಿ ಸುಧಾರಣೆ ಹೊಂದಿ ಈಗಿನ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ರೂಪ ವನ್ನು ತಾಳಿತೆಂಬುದು ವಿದ್ವಾಂಸರ ಅಭಿಪ್ರಾಯವಷ್ಟೆ. ಪ್ರಾಚೀನಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅದು ಇಷ್ಟು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವಾಗಿ ಇದ್ದಿರಲಿಲ್ಲ. ವೆಟ್ಟತ್ತು ರಾಜನೂ, ಕಪ್ಲಿಂಗಾಡು ನಂಬೂದಿರಿಯೂ, ಕಲ್ಲಡಿ ಕೋಟ್ಟು ನಂಬೂದಿರಿಯೂ ಈ ಕಲೆಗೆ ಪರಿಷ್ಕೃತರೂಪವನ್ನು ಕೊಟ್ಟವರೆಂಬುದು ಚಾರಿತ್ರಿಕಸತ್ಯವಾಗಿದೆ. ಅದರಲ್ಲೂ ಈಗಿರುವ ಕಿರೀಟಗಳು, ಬಣ್ಣಗಾರಿಕೆ ಹಾಗೂ ವೇಷ ಭೂಷಣಗಳೆಲ್ಲ ವೆಟ್ಟತ್ತು ರಾಜನು ಮಾಡಿದ ಸುಧಾರಣೆಗಳೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.13
ಪ್ರಾರಂಭಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ ಮದ್ದಳೆ ಮಾತ್ರ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಮದ್ದಳೆ ಯೊಂದಿಗೆ ಚೆಂಡೆಯನ್ನು ಜೊತೆಗೊಳಿಸಿದವನೂ ಸಹ ವೆಟ್ಟತ್ತು ರಾಜನೆ! ವೆಟ್ಟತ್ತು ರಾಜನು ಉತ್ತರ ಕೇರಳದವನಷ್ಟೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ಈ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಗಳು ಉತ್ತರ ದಿಂದ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಸಾಗಿದ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಎನ್ನಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಕಥಕ್ಕಳಿ ಯಕ್ಷಗಾನಗಳೊಳಗಿನ ಕೊಳ್ಕೊಡುಗೆಗಳ ವಿಚಾರವಾಗಿ ಬಹಳ ಅಂಶ ವಿಮರ್ಶಿಸ ಬೇಕಾದ್ದಿದೆಯೆಂದು ನನ್ನ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಆಭರಣಗಳಲ್ಲಿ 'ಕೊರಲಾರ-ಕೊಲ್ಲಾರ' ಎಂಬೊಂದು ಹೆಸರಿನ ಆಭರಣವಿದೆ. ಇದು ಕನ್ನಡದ ಕೊರಳ ಹಾರ ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ಸಂವಾದಿಯಾಗಿರುವಂತಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ 'ಕೆಚ್ಚಮಣಿ' ಎಂಬ ಪದವು ನಮ್ಮ ಕನ್ನಡ ತುಳುಭಾಷೆಗಳ 'ಗೆಜ್ಜೆಮಣಿ' ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಜ್ಞಾಪಿಸಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಚೆಂಡೆ ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ತಮಿಳಿನಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧ-ಜಗಳ ಎಂಬ ಅರ್ಥವಿದೆ. ಕಾಳಗದ ಕತೆಗಳೇ ಅಧಿಕವಾಗಿರುವ ಯಕ್ಷಗಾನಕಲಾಪರಂಪರೆಗಳಿಗೆ ಕೆಲವೆಡೆ 'ಕಾಳಗ' ಎಂಬ ಹೆಸರೇ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿರುವುದನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಜ್ಞಾಪಿಸಬಹುದು.

ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ವೇಷಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಚುಟ್ಟಿ, ಕಿರೀಟಗಳ ಹಿಂದಿನ ಇಳಿಗೂದಲ ಸಂಪ್ರ ದಾಯ ಹಾಗೂ ಹಸ್ತಮುದ್ರೆಗಳು ಪ್ರಾಚೀನ ಕೊಚ್ಚಿ ಸಂಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಪ್ಲಿಂಗಾಡು ನಂಬೂದಿರಿಯು ಮಾಡಿದ ಸುಧಾರಣೆಗಳೆಂದು ತಿಳಿಯಲಾಗಿದೆ. ಇದೇ ರೀತಿ ಅಭಿನಯ ಪದ್ಧತಿಗೆ ಒಂದು ಸರಿಯಾದ ಅಸ್ತಿಭಾರವನ್ನು ಹಾಕಿಕೊಟ್ಟವನು ಕಲ್ಲಡಿಕೋಟ್ಟು ನಂಬೂದಿರಿ. ಕಲ್ಲಡಿಕೋಟ್ಟು ನಂಬೂದಿರಿಯ ಇನ್ನೊಂದು ವಿಶಿಷ್ಟಕೊಡುಗೆಯೆಂದರೆ ಕುಣಿತ ಮತ್ತು ಕಲಾಶಗಳ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ರೂಪೀಕರಣ.

`ಕಲಾಶ'ಗಳ ಪದ್ಧತಿ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟಲಕ್ಷಣ. `ಕಲಾಶ'ವೆಂದರೆ ಸರ್ವಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮುಕ್ತಾಯವೆಂದು ಅರ್ಥ. ನೃತ್ಯವೂ ವಾದ್ಯವೂ ನಿಯಮಬದ್ಧವಾಗಿ ಒಟ್ಟಿಗೇ ಮುಕ್ತಾಯಗೊಳ್ಳುವುದು ಕಲಾಶದ ಒಂದು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಹಾಡಿನ ಖಂಡಗಳನ್ನೂ ಹಾಡಿ ಮುಗಿದಾದೊಡನೆ ಪಾತ್ರಧಾರಿಯು 'ಕಲಾಶ' ಸಂಪ್ರದಾಯದಂತೆ ತಾಳವಾದ್ಯಗಳ ಮೇಳಕ್ಕೆ ಮಿಳಿತವಾಗಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊತ್ತು ಕುಣಿದು, ತಾಳದ ಮುಕ್ತಾಯವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಬೇಕಾದುದು ಇಲ್ಲಿಯ ನಿಯಮ.

ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿಯೂ ಈ ಕಲಾಶಪದ್ಧತಿಯ ಒಂದು ಲಘುರೂಪವನ್ನು ನಾವು ಕಾಣಬಹುದು. ಇದನ್ನು 'ಸಭಾಕಲಾಸು' ಕುಣಿತ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರಗಳ ಆಗಮನ, ನಿರ್ಗಮನಗಳಿಗೆ ವಿವಿಧ ಕಲಾಶಕುಣಿತಗಳನ್ನು ನಿಗದಿಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕಲಾಶ ವೆಂದು ಹೆಸರಿಸದಿದ್ದರೂ, ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲೂ ಪಾತ್ರಗಳ ಈ ರೀತಿಯ ಆಗಮನ, ನಿರ್ಗ ಮನ, ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಕೆಲವೊಂದು ನಿಯಮಗಳಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಕಥಕ್ಕಳಿ ಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ವಿಶಿಷ್ಟಪಾತ್ರಗಳು ರಂಗಭೂಮಿಗೆ ಬರುವ ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕೆ 'ಕಿಟತಕಿತಾಂ ವೆಚ್ಚು ಕಯರುಕ' ಎಂದು ಹೇಳುವುದಿದೆ. ಇದರಂತೆ ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲೂ `ಧೀಂಙಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸುವುದು' ಎಂಬೊಂದು ಪದ್ಧತಿ ಇದೆ. ಆದರೆ ಪ್ರವೇಶವಿಧಾನ ಮಾತ್ರ ಎರಡರಲ್ಲೂ ವ್ಯತ್ಯಸ್ತವಾಗಿದೆ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಒಂಬತ್ತು ಕಲಾಶಗಳನ್ನು ಹೆಸರಿಸಬಹುದು.

1. ವೆಟ್ಟಂ ವೆಚ್ಚ ಕಲಾಶಂ = (- ಚೆಂಬಟ, ಅಟಂತ ತಾಳಗಳಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ) = ಆ
2. ಮುರಿಕ್ಕಲಾಶಂ = ಂ
3. ಎಡಕ್ಕಲಾಶಂ = ಟ ಆ ಟ
4. ಅಡಕ್ಕಂ = (-ಹಾಡುಗಳ ಚರಣಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಬಲಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಇಡುವ ಹೆಜ್ಜೆ)
5. ತೋಂಕಾರಂ = (-ಹಾಡುಗಳ ಚರಣಾವಸಾನದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ)
6. ಚೊಲ್ಲಿ ವಟ್ಟಂ ತಟ್ಟುಕ = ಜಿ
7. ಇರಟ್ಟಿಕಲಾಶಂ = (- ಚೆಂಬಟ, ಅಟಂತ, ಇತ್ಯಾದಿ ತಾಳಗಳಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ)
8. ಎಡುತ್ತುಕಲಾಶಂ = (ವೀರ-ರೌದ್ರರಸಗಳಲ್ಲಿ ಓಡಿ ಬಂದು ಪ್ರವೇಶಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯೂ ಇದರಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. ಪ್ರವೇಶಿಸುವಾಗ ಪಾತ್ರಧಾರಿ ಆಯುಧಸಹಿತವಾಗಿ ಬರಬಹುದು; ನಿರಾಯುಧನಾಗಿಯೂ ಬರಬಹುದು.)
9. ಅಷ್ಟಕಲಾಶಂ = ('ತತಕಿಟತಿಕಿತ' ಎಂಬ ಕಲಾಶವನ್ನು ಒಂದೊಂದು ಮಾತ್ರೆ ಕಡಮೆ ಮಾಡುತ್ತಾ ನಾಲ್ಕು ಸಲ ಕುಣಿದು ಆದನಂತರ `ತೋಂತತ್ತೀಂ ತಕತೋಂ' ಎಂಬಿತ್ಯಾದಿ ಹೆಜ್ಜೆಗಳು - ಐದು ಕಲಾಶಗಳು. ಕೊನೆಗೆ 'ತ. ತ. ಕಿಟತಿಕಿತ' ಎಂಬ ಕಲಾಶ. ಇದಾದ ಅನಂತರವೇ ಮುಂದಿನ ಹಾಡು)

ಈಗ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಪೂರ್ವರಂಗದ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ವಿಮರ್ಶಿಸೋಣ. ಯಕ್ಷಗಾನದ ಸಭಾಲಕ್ಷಣಕ್ಕೂ ಇದಕ್ಕೂ ಇರುವ ಸಾಮ್ಯ - ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಆಗ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಬಹುದು. ಪೂರ್ವರಂಗದಲ್ಲಿ `ಆರಂಙ ಕೇಳಿ' ಅಥವಾ ಶುದ್ಧಮದ್ದಳೆ, ತೋಡಯಂ, ಮಂಗಳ ಶ್ಲೋಕಂ, ಪುರಪ್ಪಾಡು, ಮೇಳಪ್ಪದಂ - ಎಂಬ ಐದು ಅಂಗಗಳಿವೆ.

ಶುದ್ಧಮದ್ದಳೆ : ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವು ರಾತ್ರೆ ಸುಮಾರು ಎಂಟು ಗಂಟೆಯ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಮೊದಲು ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡದಾದ ಒಂದು ಎಣ್ಣೆಯ ದೀಪವನ್ನು ಉರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆ ದೀಪಕ್ಕೆ 'ಆಟ್ಟವಿಳಕ್ಕು' ಎಂದು ಹೆಸರು. ಆ ಬೆಳಕು ಹಚ್ಚಿದರೆ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಆರಂಭವಾಯಿತೆಂದೇ ಅರ್ಥ. ಶುದ್ಧಮದ್ದಳೆಯ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಮದ್ದಳೆ, ಜಾಗಟೆ, ಚಕ್ರತಾಳಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ಚೆಂಡೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಇದಕ್ಕೆ ಶುದ್ಧಮದ್ದಳೆಯೆಂಬ ಹೆಸರು ರೂಢಿ ಯಾಗಿದೆ. ಅಪೂರ್ವವಾಗಿ ಕೆಲವು ಊರುಗಳಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು 'ಕೇಳಿಕ್ಕೈ' ಅಥವಾ 'ಗಣಪತಿಕ್ಕೈ' ಎಂದೂ ಕರೆಯುವುದಿದೆ.17 ಮದ್ದಳೆಗಾರನ ಕಲಾಪರಿಣತಿ ಹಾಗೂ ಆತನ ಮನೋಧರ್ಮದ ಪ್ರಕಾಶನಕ್ಕೆ ಮೀಸಲಾಗಿಟ್ಟ ಒಂದು ಅವಕಾಶವಿದು ಎನ್ನಲೂಬಹುದು.
ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಮದ್ದಳೆಗಾರರಿಗೆ ಇಂಥ ವಿಶಿಷ್ಟ ಅವಕಾಶ ಸಿಗುವ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳಿಲ್ಲ. 'ಒತ್ತುಮದ್ದಳೆಗಾರ'ನಿಗಂತೂ ವಿಶೇಷ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯೇ ಇಲ್ಲ. ಚೆಂಡೆಯ ರೌದ್ರನಾದದ ಮುಂದೆ ಧೀಂಕಾರ ಕೊಟ್ಟು ತಾಳ ಹಿಡಿಯುವುದಷ್ಟೇ ಅವನ ಕಸುಬು. ಪ್ರಧಾನಮದ್ದಳೆಗಾರನಿಗಾದರೆ ಭಾಗವತರು ಸೌಮ್ಯಪದಗಳನ್ನು ಹಾಡುವಾಗ ಒಂದಿಷ್ಟು ತನ್ನ ಚಾಕಚಕ್ಯತೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವ ಅವಕಾಶ ಒದಗಲೂಬಹುದು, - ಅದೂ ಕೂಡ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟಪರಿಧಿಯೊಳಗೆ ಮಾತ್ರ. ಆ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ 'ಶುದ್ಧಮದ್ದಳೆ'ಯ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ನಿಜಕ್ಕೂ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದುದೇ ಸರಿ.

ತೋಡಯಂ : ಶುದ್ಧಮದ್ದಳೆಯ ಅನಂತರದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ತೋಡಯಂ. ಇದು 'ತೋಷಕಂ' ಎಂಬ ಪದದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ್ದಾಗಿರಬಹುದೆಂದು ಕೆಲವರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ಇದು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಶುಭವನ್ನು ಹಾರೈಸಿ ನಡೆಸುವ 'ನಾಂದಿ'ಯೆನ್ನಬಹುದು. ಗಣಪತಿ, ಕೃಷ್ಣ, ಶಿವ, ದುರ್ಗೆ, ಮುಂತಾದ ದೇವರ ಸ್ತುತಿ ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನವಾದ ಅಂಶ. ತೋಡಯಗಾನ ಆರಂಭವಾದೊಡನೆ ಇಬ್ಬರು ಬಾಲಕರು ಬಂದು ತೆರೆಯ ಅಡ್ಡದಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಕುಣಿಯು ತ್ತಾರೆ. ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ ಬರುವ 'ಕಟ್ಟುವೇಷ' ಅಥವಾ ಬಾಲಗೋಪಾಲವೇಷಗಳ ಕುಣಿತವು ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಜರಗುವಂತಿದ್ದರೆ, ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಈ ಕುಣಿತವು ತೆರೆಯ ಅಡ್ಡದಲ್ಲಿ ಜರಗುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಇನ್ನೊಂದು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವೆಂದರೆ, ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬಳಸ ಲಾಗುವ ನಾಲ್ಕು ಸ್ತುತಿಪದ್ಯಗಳೂ ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರಧಾನತಾಳಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧೀ ಕರಿಸುತ್ತವೆ.

ಮಂಗಳಶ್ಲೋಕ : ಇದು ಕೇದಾರಗೌಳರಾಗದ ಆಲಾಪನೆಯೊಂದಿಗೆ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಕೋಟ್ಟಯಂ ತಂಬುರಾನರು ಬರೆದ `ಮಾತಂಗಾನನ'ವೆಂಬ ಶಾರ್ದೂಲವಿಕ್ರೀಡಿತ ವೃತ್ತವನ್ನು ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಹಾಡುವುದು ಪದ್ಧತಿ. ಈ ಶ್ಲೋಕದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ದೇವರ ಹಾಗೂ ಕವಿಗಳ ಹೆಸರುಗಳು ಬರುತ್ತವೆ.

ಮಾತಂಗಾನನಮಬ್ಜವಾಸರಮಣೀಂ ಗೋವಿಂದಮಾದ್ಯಂ ಗುರುಮ್
ವ್ಯಾಸಂ ಪಾಣಿನಿಗರ್ಗನಾರದಕಣಾದಾದ್ಯಾನ್ ಮುನೀಂದ್ರಾನ್ ಬುಧಾನ್ |
ದುರ್ಗಾಂ ಚಾಪಿ ಮೃದಂಗಶೈಲನಿಲಯಾಂ ಶ್ರೀ ಪೋರ್ಕಲೀಮಿಷ್ಟದಾಮ್
ಭಕ್ತ್ಯಾಂ ನಿತ್ಯಮುಪಾಸ್ಮಹೇ ಸಪದಿ ನಃ ಕುರ್ವಂತ್ವಮೀ ಮಂಗಳಮ್ ||

ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲೂ ಇದೇ ರೀತಿ ಅನೇಕ ದೇವರನ್ನು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸ್ತುತಿಸುವ ಒಂದು ಭಾಮಿನಿ ಪದ್ಯವಿದೆ, ಕಥಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಈ ಪದ್ಯವನ್ನು ಹಾಡುವುದು ರೂಢಿ.

ಅಂಬುರುಹದಳನೇತ್ರೆ ಶ್ರೀದು
ರ್ಗಾಂಬಿಕೆಯ ಬಲಗೊಂಡು ಭಕ್ತಿಯೊ
ಳಂಬಿಕಾಸುತ ವಿಘ್ನರಾಜನ ಪಿರಿದು ಸಂಸ್ತುತಿಸಿ |
ಅಂಬುನಿಧಿಯಾತ್ಮಜೆಗೆ ಕೈಮುಗಿ -
ದುಂಬುಜಾಸನ ವಾಣಿಯರ ಪಾ
ದಾಂಬುಜಕೆ ಪೊಡಮಡುತ ವರ್ಣಿಪೆನೀ ಕಥಾಮೃತವ ||

ಕಥಕ್ಕಳಿಯ 'ಮಂಗಳಶ್ಲೋಕ'ದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಮದ್ದಳೆಗಾರನು ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊತ್ತು ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ಬಾರಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯಿದೆ. ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ ಮೇಲೆ ಸೂಚಿಸಲಾದ ಪದ್ಯದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಚೆಂಡೆಯವನು ನಿಯಮಿತವಾದ ಉರುಳಿಕೆ-ಮುಕ್ತಾಯಗಳನ್ನು ಬಾರಿಸುವ ಕ್ರಮವಿದೆ.

ಪುರಪ್ಪಾಡು : ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿ ಮಂಗಳಶ್ಲೋಕಾನಂತರ ಪುರಪ್ಪಾಡು ಶ್ಲೋಕವನ್ನು ಹಾಡು ತ್ತಾರೆ. ಪುರಪ್ಪಾಡು ಎಂಬುದು ಕಥಕ್ಕಳಿನೃತ್ಯದ ಆರಂಭವನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಒಂದು ಘಟ್ಟ. ಆಗ ರಂಗಭೂಮಿಗೆ ಚೆಂಡೆಯವನೂ ಬರುತ್ತಾನೆ. ಶ್ಲೋಕವನ್ನು ಹಾಡಿದ ಬಳಿಕ ಆದಿ ತಾಳದಲ್ಲಿರುವ `ರಾಮ ರವಿಕುಲಸೋಮ ಜಗದಭಿರಾಮ ನೀರದಶ್ಯಾಮ' ಎಂಬ ಪುರಪ್ಪಾಡಿನ ಹಾಡನ್ನು ಭಾಗವತರು ಹಾಡುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ಕಥೆಯ ನಾಯಕಪಾತ್ರ ಹಾಗೂ ಇತರ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ಪಾತ್ರಗಳು ರಂಗಭೂಮಿಗೆ ಬರುತ್ತವೆ. ಪುರಪ್ಪಾಡು ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟು ನಾಲ್ಕು ಖಂಡಗಳಿವೆ.

ಒಂದನೆಯ ಖಂಡ ಹಾಡಿಯಾದೊಡನೆ ತೆರೆಯನ್ನೊಮ್ಮೆ ತಗ್ಗಿಸಿ, ಪಾತ್ರಗಳ ಮುಖ ಸಭೆಗೆ ಕಾಣುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ಪಾತ್ರಧಾರಿಗಳು ತಾಳಕ್ಕನುಸಾರವಾಗಿ ಕಣ್ಣಿನ ಗೊಂಬೆಗಳನ್ನು ಅತ್ತಿತ್ತ ಚಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ನೃತ್ಯದ ಭಂಗಿ ಕಣ್ಣಿನಿಂದಲೇ ಪ್ರಾರಂಭ ವಾಗುತ್ತದೆ. ಅನಂತರ ತೆರೆಯನ್ನು ಮೊದಲಿನಂತೆ ಮೇಲಕ್ಕೆತ್ತಿ ಅಡ್ಡ ಹಿಡಿಯುತ್ತಾರೆ. ಈ ಅಭಿನಯದ ಭಂಗಿಗೆ 'ಒಂದನೆಯ ನೋಟ'ವೆಂದು ಹೆಸರು. ಹೀಗೆ ಒಟ್ಟು ನಾಲ್ಕು 'ನೋಟ' ಗಳಿವೆ. ಪ್ರತಿ 'ನೋಟ'ದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿಯೂ ವೇಷಧಾರಿಗಳು ಹಸ್ತ, ಶರೀರ ಹಾಗೂ ನೇತ್ರಗಳನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸಿ ಏಕಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ತಾಳಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲಿ ನೃತ್ಯವೇ ಪ್ರಧಾನ. ರಸಾಭಿನಯವಾಗಲಿ ಹಸ್ತಮುದ್ರೆಗಳಾಗಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ.19 ಇದಾದ ಅನಂತರ 'ನಿಲಪ್ಪದಂ' ಎಂಬ ಇನ್ನೊಂದು ಹಾಡನ್ನು ಹಾಡುತ್ತಾರೆ.

ರಾಗ ಭೈರವಿ, ತಾಳ - ಮುರಿಯಟಂತ

ದೇವ ದೇವ ಹರೇ ಕೃಪಾಲಯ
ದೇವ ದೇವ ಹರೇ |
ದೇವ ರಿಪುವನದಾವ ಜಯ ವಸು -
ದೇವನಂದನ ಪಾಹಿ ಸತತಂ || || ದೇವ ||

ವಾರಿಜದಳನಿಭಲೋಚನ ಶೌರೇ |
ವಾರಣತಾಪವಿಮೋಚನ ರಣ -
ದಾರಿತ ಘೋರದಶಾನನ ಪರಿ -
ಪೂರಿತ ಭಕ್ತಮನೋರಥ || || ದೇವ ||

ಈ ಹಾಡಿನ ನಡುವೆ ಹಾಗೂ ಮುಕ್ತಾಯದ ಅನಂತರದಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರಧಾರಿಗಳು ಕೈ-ಕಾಲು-ಕಣ್ಣುಗಳು ಚಲನೆಯೊಂದಿಗೆ ಅಟಂತ ತಾಳದ ಎಲ್ಲ 'ಕಾಲ'ಗಳಲ್ಲಿಯೂ 'ಕಲಾಶ'ದ ಹೆಜ್ಜೆಗಳನ್ನಿಟ್ಟು ಕುಣಿಯುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ. ಯಕ್ಷಗಾನಕಥಾರಂಭದಲ್ಲೂ ಭಾಗವತರು ಇದೇ ರೀತಿಯ `ಓ ದೇವ ದೇವ ...' ಎಂಬ ಒಂದು ಪದ್ಯವನ್ನು ಹಾಡುವುದಿದೆ.

ಮೇಳಪ್ಪದ : ಕಥಕ್ಕಳಿ ಪೂರ್ವರಂಗದ ಕೊನೆಯ ಘಟ್ಟವೇ ಮೇಳಪ್ಪದವಾಗಿದೆ. ಜಯ ದೇವಕವಿಯ ಗೀತಗೋವಿಂದದ21 `ಮಂಜುತರ ಕುಂಜತಲ ಕೇಳಿಸದನೇ' ಎಂಬ ಗೀತ ವನ್ನು ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಹಾಡುವ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕೆ 'ಮಂಜು ತರ' ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವೆಂಬ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರೂ ಇದೆ. ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ 'ಮುದದಿಂದ' 'ಗಜಮುಖದವಗೆ' 'ಕರದೊಳು' ಮುಂತಾದ ಹೆಸರುಗಳಿರುವ ಹಾಗೆ ! ಈ ಗೀತದ ಪಲ್ಲವಿ ಕಳೆದೊಡನೆ ಪುರಪ್ಪಾಡು ವೇಷಗಳು ಮರೆಯಾಗುವುವು. ಮುಂದೆ ಚೆಂಡೆ-ಮದ್ದಳೆ-ಜಾಗಟೆ-ಚಕ್ರತಾಳಗಳ ವಾದಕರ ಪಾಂಡಿತ್ಯದ ಪ್ರದರ್ಶನದ ಸನ್ನಿವೇಶ. ಮೇಳಪ್ಪದದ ಪ್ರತಿಚರಣದ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಹಾಗು ಮುಕ್ತಾಯದ ಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಅಮೋಘ ಕಲಾಪ್ರೌಢಿಮೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಹಿಮ್ಮೇಳವಾದಕರಿಗೆ ಅವಕಾಶದೊರೆಯುತ್ತದೆ. ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ ಇಂಥಾದ್ದೇ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ನಾವು 'ಪೀಠಿಕೆ'ಯೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತೇವೆ. ಎರಡೂ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳ ಉದ್ದೇಶ ಒಂದೇ ಆದರೂ ಪದ್ಧತಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆ.
ಕಥಕ್ಕಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪದ್ಯಗಳಲ್ಲೂ ಪಲ್ಲವಿ, ಅನುಪಲ್ಲವಿ, ಚರಣಗಳೆಂಬ ಮೂರು ಅಂಶಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಕೆಲವೆಡೆ ಮಾತ್ರ ಅಪೂರ್ವವಾಗಿ ಅನುಪಲ್ಲವಿಯ ಲೋಪವನ್ನು ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ಇನ್ನು ಕೆಲವೆಡೆ ಚರಣಗಳಿಂದಲೇ ಪದ್ಯಗಳು ರಚಿತವಾದ ಸಂದರ್ಭಗಳೂ ಇವೆ. ಕಥಕ್ಕಳಿಯ ಪ್ರಯೋಗಗಳಿಗೆ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಾಗಿರುವ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಆಟ್ಟಕಥಾಸಾಹಿತ್ಯವೆನ್ನುವುದು ಪದ್ಧತಿ. ಯಕ್ಷಗಾನದಲ್ಲಿ ನಾವು ಇಂತಹ ಹಾಡುಗಬ್ಬಗಳನ್ನು `ಪ್ರಸಂಗ'ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತೇವೆ. `ಪ್ರಸಂಗ' ಎಂಬ ಪದದ ಅರ್ಥ - ಸಂದರ್ಭ ಅಥವಾ ಸನ್ನಿವೇಶ. ಮಲೆಯಾಳದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಂಗಶಬ್ದಕ್ಕೆ `ಭಾಷಣ'ವೆಂಬ ಅರ್ಥವಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ 'ಕಥಾಕಾಲಕ್ಷೇಪ' ಎಂಬ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ 'ಕಥಾಪ್ರಸಂಗಂ' ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಬಳಸುವುದಿದೆ. ಆಟ್ಟಕಥಾಸಾಹಿತ್ಯವು ಸಂಸ್ಕೃತ ಹಾಗೂ ಮಲೆಯಾಳ ಮಿಶ್ರವಾದ ಹಾಡುಗಳಿಂದಲೂ, ಕೆಲವೆಡೆ ಶುದ್ಧಸಂಸ್ಕೃತಶ್ಲೋಕಗಳಿಂದಲೂ ಅಡಕವಾಗಿದ್ದು, ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಕಾವ್ಯಗುಣ ಗಳಿಂದೊಡಗೂಡಿ ಹೃದ್ಯವಾಗಿದೆ. ಯಕ್ಷಗಾನರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟಾರಕ ಮಹಾರಾಜರ ರಾಮನಾಟ್ಟ ಪ್ರಬಂಧದ ಛಾಯೆ ಇದೆ. ಒಂದೆರಡು ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡೋಣ.

ರಾಗ - ಕೇದಾರಗೌಳ, ಆದಿತಾಳ

ಮಾರೀಚ ನಿಶಾಚರ ಸಂತತ | ವೀರ ಮನೋಹರ ವಿಕ್ರಮಶೌರ್ಯ |
ಮಾರಾಂಗ ಶರೀರ ಮನೋಹರ | ಕಾರುಣ್ಯ ಸಮುದ್ರಗಂಭೀರ ||
(ಯಕ್ಷಗಾನ - ಪಂಚವಟಿ)

ಮಾರೀಚ ನಿಶಾಚರ ಪುಂಗವ ಮಾತುಲ ಮಮ ಮಾನಸತಾರಿಲ |
ಪಾರಂ ವಳರುನ್ನೊರು ಖೇದಂ ಅಧುನಾ ನೀಯಿದು ಕೇಳ್ಕಣಂ ||
(ರಾಮನಾಟ್ಟಪ್ರಬಂಧ)

ಶಾರ್ದೂಲವಿಕ್ರೀಡಿತ ವೃತ್ತ

ಮಾರೀಚಂ ಮಿಗಮಾಗಿ ಪಂಚವಟಿಗಂ ಬಂದಾಗಲೋಡಾಡಲುಂ |
ಸೌರಮ್ಯಾತಿಶಯ ಪ್ರಧಾನಕರದಿಂ ಕಂಡಾಗಲಾ ಜಾನಕೀ ||
ಚೋರತ್ವಂಗಳ ಮಾಯದಾಕೃತಿಯನೆಂದಾ ಕಾಂತೆ ತಾ ಕಾಣದೇ |
ಭೂರೀ ವಿಸ್ಮಿತೆಯಾಗಿ ಕಾಂತನೊಡನಂ ತಾ ದೈನ್ಯದಿಂದೆಂದಳು ||
(ಯಕ್ಷಗಾನ - ಪಂಚವಟಿ)

(ಈ ರೀತಿಯ ಶಾರ್ದೂಲವಿಕ್ರೀಡಿತ ವೃತ್ತಗಳನ್ನು ರಾಮನಾಟ್ಟಪ್ರಬಂಧದಲ್ಲಿ ರಾಗತಾಳಬದ್ಧವಾದ ಪದ್ಯಗಳಂತೆ ನಮೂದಿಸಿರುವುದು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.)

ಇತ್ಥಂ ಚೊಲ್ಲಿ ನಿಶಾಚರೇಂದ್ರನುಡನೇ | ಮಾರೀಚನೋಡಂಜಸಾ |
ತಸ್ಥೌ ಪಂಚವಟೀಕ್ಕಡುತ್ತೊರು ರಥೇ | ಮಾಯಾವಿ ಮಾಯಾ ಬಲಾಲ್ |
ಶುದ್ಧಂ ಪೊನ್ಮೃಗಮಾಯ್ ಕಳಿಚ್ಚು ವಿಪಿನೇ | ಮಾಯಾವಿ ಮಾರೀಚನುಂ |
ಬದ್ಧಾನಂದಮುವಾಚ ಕಂಡು ದಯಿತಾಂ | ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನ್ ಮುದಾ ||
(ರಾಮನಾಟ್ಟಪ್ರಬಂಧ)

ಬಾಲಕಾ ಗಜ | ಪುಷ್ಪದಾ ನಿಜ | ಮಾಲೆಯಿಟ್ಟರೆ | ಇವನ ಕೊರಳಿಗೆ
(ಯಕ್ಷಗಾನ - ವಾಲಿಸಂಹಾರ)

ಬಾಲ ನೀರಜ ಪುಷ್ಪಿಯಾಂ ಲತಾ | ಮಾಲಯಾಕ್ಕಿಯ ಚೆಡುಕವನ್ಗಳೇ |
(ರಾಮನಾಟ್ಟಪ್ರಬಂಧ)

ರಾಮನಾಟ್ಟಪ್ರಬಂಧದಲ್ಲಿ 'ನೀರಜಪುಷ್ಪ'ದ ಮಾಲೆಯನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮನು ಸುಗ್ರೀವ ನಿಗೆ ಹಾಕಿದ ಪ್ರಸ್ತಾಪವಿದ್ದರೆ ಯಕ್ಷಗಾನ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಗಜಪುಷ್ಪಮಾಲೆಯನ್ನು ಹಾಕಿದ ವಿಷಯವಿದೆ. ಈ ಗಜಪುಷ್ಪದ ವಿವರಣೆಯನ್ನು ಕವಿಯು ತೊರವೆ ರಾಮಾ ಯಣದಿಂದ ಆಯ್ದುದಿರಬೇಕು.

ಕರೆದು ರಘುಪತಿ ತಮ್ಮನನು ಸಂ |
ಗರಕೆ ಕುರುಹಿಗೆ ಕೊರತೆ ಬಾರದ
ತೆರನ ಮಾಡೆನೆ ನಳನಳಿಪ ಗಜಪುಷ್ಪಮಾಲಿಕೆಯ....
(ತೊರವೆ ರಾಮಾಯಣ)

ಸೌಂದರ್ಯಾನ್ವೇಷಕನಾದ ಕವಿಯಾಗಲಿ ಕಲಾವಿದನಾಗಲಿ ಸುಂದರವಾದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು, ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಿಂದ - ಇಲ್ಲಿಂದ ಆಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಹಜ. ಅವನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕಾವ್ಯರೂಪ ಅಥವಾ ಕಲಾರೂಪವು ಸರ್ವಾಂಗಸುಂದರವಾಗಿರಬೇಕೆಂಬ ಒಂದೇ ದೃಷ್ಟಿ ಮಾತ್ರ ಅಡಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಹೃದಯರ ಪ್ರೀತಿಯೇ ಅವನ ಚರಮ ಲಕ್ಷ್ಯ. ಕಲೆಯ ಸಮೃದ್ಧಿಯೇ ಅವನ ಸರ್ವೊನ್ನತಧ್ಯೇಯ.22
ಗ್ರಂಥಋಣ:
1. ಕಥಕಳಿಪ್ರಸ್ಥಾನಂ (ಮಲೆಯಾಳ)
2. ಕಥಕಳಿಯಾಟ್ಟಪ್ರಕಾರಂ (ಮಲೆಯಾಳ)
3. ಗರುಡಾಚಲ ಯಕ್ಷಗಾನಮು (ತೆಲುಗು)
4. ಚಿತ್ರಾಂಗಿ ಸಾರಂಗಧರ ನಾಟಕಮು ಯಕ್ಷಗಾನಮು (ತೆಲುಗು)

 

[`ಯಕ್ಷಗಾನಮಕರಂದ', ಪೊಳಲಿ ಶಂಕರನಾರಾಯಣ ಶಾಸ್ತ್ರಿ ಸಂಸ್ಮರಣಗ್ರಂಥ, 1980 - ಇದರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿತ, `ಪೊಂಗದಿರು', ಪುಣಿಂಚತ್ತಾಯ ಷಷ್ಟ್ಯಬ್ದ ಅಭಿನಂದನಗ್ರಂಥ, 1998 -ಇದರಲ್ಲಿ ಪುನರ್ಮುದ್ರಿತ]